موزه میراث روستایی گیلان (به انگلیسی: Gilan rural heritage museum)، یکی از جاهای دیدنی رشت به‌شمار می‌رود و شناسنامه فرهنگی استان است. این موزه روستایی، چشم‌اندازی کامل و جذاب از اصالت استان گیلان، خانه‌های قدیمی و مردم‌شناسی این منطقه است. این موزه فرهنگی در منطقه‌ای در خارج از مرکز شهر رشت واقع شده است و به‌همین دلیل در پوشش جنگلی و سرسبز قرار دارد.
یکی از ویژگی‌های مثبت موزه میراث روستایی گیلان، حضور یک راهنما برای نشان دادن جاهای مختلف این مرکز فرهنگی به گردشگران است. البته، تنها محدودیت موزه میراث روستایی، این است که همه چیز به‌زبان فارسی معرفی می‌شود و گردشگران خارجی، کم‌تر از بقیه می‌توانند از تاریخ استان بهره‌مند شوند. با دوجینجا همراه شوید تا به یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی سرسبزترین سرزمین در شمال ایران برویم.
آدرس موزه میراث روستایی کجاست؟
موزه میراث فرهنگی گیلان، در مسیر جاده فومن به سروان قرار دارد و به‌دلیل پوشش سبز پارک جنگلی سراوان رشت، از چشم‌اندازی رویایی برخوردار شده است. اگر قرار است از تهران به این موزه فرهنگی بیایید، باید در کیلومتر ۱۸ آزادراه قزوین به رشت حرکت کنید و قبل از رسیدن به پلیس‌راه آزادراه، در مسیر کیلومتر ۳ جاده سراوان – شفت قرار بگیرید.
موقعیت جغرافیایی یا اصطلاحاً لوکیشن موزه میراث روستایی گیلان، به‌نحوی است که شما می‌توانید علاوه بر بازدید از جاذبه‌های فرهنگی آن به اقامتگاه‌های نزدیک به آن هم بروید. برای مثال، پارک جنگلی سراوان، محلی مناسب برای اقامت موقت و گردش در نقاط پوشیده از جنگل و مملو از آواز پرندگان وحشی است.
نگاهی به تاریخچه موزه میراث روستایی گیلان
مطالعات مورد نیاز و تحقیقات میدانی برای احداث موزه فرهنگی استان گیلان از سال ۱۳۸۱ شمسی کلید خورد. این مطالعات شامل برنامه‌ریزی برای پروژه‌های مربوط به تعیین مکان مناسب و شناخت حوزه‌های فرهنگی استان هم بودند. نهایتاً پروژه احداث موزه میراث روستایی گیلان، از سال ۱۳۸۳ به‌صورت رسمی آغاز شد و یک سال بعد در سال ۱۳۸۴ وارد فاز اجرایی شد.
در آن سال‌ها قرار بر این بود که هر بخش از موزه میراث روستایی گیلان پس از تکمیل شدن، برای بازدید عموم مردم آماده شود. این برنامه‌ریزی در اردیبهشت ۱۳۸۳ و در فاز اول پروژه، انجام شد و تمامی بخش‌های آن در سال بعد، یعنی سال ۱۳۸۴ به اتمام رسیدند.
اولین ایده برای احداث موزه فرهنگی گیلان
کم‌تر کسی از بومیان استان گیلان است که مصیبت زلزله سال ۱۳۶۹ رودبار را به یاد نیاورد. پس از تخریب بخش‌های قابل توجهی از نقاط شهری، روستایی و فرهنگی استان گیلان پس از این زلزله، تصمیم بر این شد که یک موزه روستایی احداث شود. فکر این ایده خلاقانه، برای اولین‌بار به ذهن دکتر محمود طالقانی خطور کرد.
البته، آن فکر احداث چنین موزه‌ای در سال ۱۳۶۹ به‌دلیل عدم توجه کافی و کمبود بودجه به مرحله اجرایی نرسید تا این‌که در سال ۱۳۸۱، به‌صورت جدی روی میز تصمیم‌گیری قرار گرفت.
معماری خانه‌های موزه و اصالت گیلان
معماری منحصربه‌فرد این موزه، یکی از دلایل جذب گردشگران به این نقطه از ستان گیلان است. موزه میراث روستایی گیلان مجموعاً از ۲۸ مجموعه مختلف تشکیل شده است که بناهای مسکونی و جانبی را شامل می‌شود. هر کدام از این ۲۸ بنا مربوط به یک بخش از استان گیلان می‌شوند که بعضاً تا ۱۵۰ سال هم قدمت دارند.
به‌عبارت ساده‌تر، معماری این موزه فرهنگی، شامل گردآوری چندین بنای تاریخی است که از قبل در این نقطه از سراوان قرار داشته‌اند. با این اوصاف، موزه فرهنگی استان گیلان، مجموعه‌ای متمرکز از چندین آثار فرهنگی و تاریخی است که روزگاری، محل سکونت و اقامتگاه بومیان گیلک بوده است.
جریان زندگی روستایی و ترکیب آن با معماری موزه
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این موزه فرهنگی، ترکیب زندگی و گردشگری است. شما با ورود به این موزه، فقط تماشاگر معماری قدیمی آن نیستید، بلکه می‌توانید لباس‌های محلی هر بخش را بپوشید و با آن وارد تاریخ گیلان شوید. همچنین، این امکان برای بازدیدکنندگان و گردشگران وجود دارد که با ورود به هر بخش، غذای محلی آن را مزه‌مزه کنند و حتی با صنایع دستی ویژه هر نقطه از استان آشنا شوند.
آشنایی با ۹ بخش مختلف اکو موزه فرهنگی گیلان
بخش‌های مختلف موزه میراث روستایی گیلان به ۹ حوزه تقسیم می‌شوند که هر کدام خانه‌های مخصوص‌به‌خود را دارند:
جلگه شرقی
این بخش مربوط به مناطق جلگه‌ای شرق سپیدرود دارای خانه‌های قدیمی با بام‌های چهار کله گالی دارای بخش‌های جانبی مثل تلنبار، طویله، قهوه‌خانه و غیره است.
جلگه غربی
بخش چلگه غربی مربوط به مناطق جلگه‌ای غرب استان: از آستارا تا شفت دارای خانه‌های قدیمی مربوط به خانواده‌های حقیقی، محمودی، موسی‌زاده، محتشم طلب، موسوی و حسنی دارای بناهای ساخته‌شده با معماری ترکیب‌شده با چوب، دیواره‌های چینی و بام شیب‌دار دارای بخش‌های جانبی همچون طویله، مرغ لانه، چاه عمیق، قهوه‌خانه، باغ و غیره است.
جلگه مرکزی
موزه میراث فرهنگی جلگه مرکزی استان گیلان، دارای خانه‌های قدیمی مربوط به خانواده‌های امینی، مرادی، بیاوا، دانش و صادقی است. این خانه‌ها از ساختار چوبی، کلوش و گِل بنا شده‌اند و دارای بخش‌های جانبی مثل مدرسه، قهوه‌خانه، آهنگری و بجار (شالیزار) هستند.
کوهستان شرقی
این بخش مربوط به نواحی کوهستانی و ییلاقات، به‌ویژه در امتداد رودخانه سپیدرو دارای خانه‌های گیلانی مربوط به خانواده‌های محسنیان و محمدنژاد است.
کوهپایه شرقی
بخش کوهپایه شرقی موزه میراث روستایی گیلان، مربوط به نواحی کوهپایه‌ای استان، به‌ویژه نواحی شرفی سپیدرود است. این بخش دارای خانه‌های قدیمی مربوط به خانواده‌های بهزادی، جامع و رستمی است. این خانه‌ها دارای بخش‌های جانبی همچون تلنبار، کاهدان، طویله، مرغ لانه و غیره هستند.
کوهستان غربی
خانه قدیمی مربوط به خانواده حاجت‌پور در نواحی کوهستانی و ییلاقی غرب استان گیلان واقع شده است. این خانه دارای بخش‌های جانبی مثل تنور نان، مرغ لانه و تالار بالاخانه است.
همچنین، ۳ بخش دیگر هم در موزه میراث روستایی گیلان وجود دارند که مربوط به نواحی کوهپایه غربی، ساحل شرقی و ساحل غربی می‌شوند.
آشنایی با امکانات داخلی موزه میراث روستایی گیلان
موزه فرهنگی گیلان، علاوه بر خانه‌ها و بخش‌های جانبی تعبیه‌شده در حوزه‌های جلگه‌ای مختلف، دارای اماکن رفاهی و تفریحی هم است. برای مثال، شما می‌توانید وارد رستوران‌های لاکچری و مهمان‌پسند داخل محوطه موزه شوید و دلی از عزا بیرون آورید. همچنین، جای‌جایِ این موزه مملو از تنورهای محلی برای پخت نان است که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان سوغات ویژه گیلان هم استفاده کرد.
علاوه بر این‌ها، امکان مهمی همچون سرویس‌های بهداشتی زنانه و مردانه، آلاچیق خانوادگی و همچنین اقامتگاه‌های موقت هم در این موزه وجود دارند.
مکان‌های دیدنی نزدیک به موزه فرهنگی و روستایی گیلان
نزدیکی این موزه فرهنگی به منطقه سراوان، باعث شده که مکان‌های دیدنی بسیاری در مسیر گردشگران وجود داشته باشند. برای مثال، جاذبه های دیدنی رشت که در نزدیکی موزه قرار دارند، عبارت‌اند از:
- روستای قدیمی سراوان
- پارک جنگلی سراوان
- مرداب سراوان رشت
- کاروانسرای ۵۰۰ ساله شاه‌عباسی
- روستاهای اقامتی و گردشگری نزدیک به موزه
آشنایی با رسم و رسوم و جشنواره‌ها
شاید بتوان از جشنواره‌ها و رسومی که در فضای موزه فرهنگی استان برگزار می‌شوند، به‌عنوان بهترین ویژگی آن یاد کرد. چرا که باید چشمانتان ببینید که چه حجمی از جمعیت در حین برگزاری جشنواره‌های محلی به این موزه می‌آیند. برای درک بهتر و آشنایی با ویژگی‌های این جشنواره‌ها در موزه میراث روستایی گیلان، جدولی را گردآوری کرده‌ایم:
| رسوم موزه میراث روستایی گیلان | ویژگی‌ها |
| نمایش نوروزی عروس گوله | ویِژه برگزاری در ایام نوروز استفاده از عروسک‌های غول‌پیکر برای سرگرم کردن مردم روایت یک داستان جذاب و قدیمی |
| لافندبازی | نوعی ورزش و شیرین‌کاری تعادلی روی طناب معروف به درازبازی، طناب‌بازی، ریسمان‌بازی و رسن‌بازی ویژه ایام نوروز، دوره تابستانه و ایام پاییز |
| کشتی گیله‌مردی | نوعی رقابت ورزشی مخصوص گیلان و مازندران برای کوبیدن حریف به زمین سرگرم کردن حضار ویژه ایام نوروز و تعطیلات تابستان |
| فروش سوغاتی | فروش سوغاتی‌های مخصوص گیلان و رشت از جمله زیتون پرورده، رشته و خشکار، باقلوای یاس و غیره فروش صنایع دستی مثل حصیر، نمد، جاجیم، سبد و غیره |
| جشنواره غذاهای محلی گیلان | ارائه غذاهای محلی گیلانی مثل ترش کباب، باقالا قاتق، سیر قلیه، گوجه خورشت، ترش تره، فسنجان با اردک و غیره |
مروری بر روایت عروس گوله
نمایش عروس گوله در موزه میراث روستایی گیلان، روایتی جالب و دلنشین دارد. عروس گوله، داستان رقابتی عاشقانه میان ۲ کاراکتر خیالی با اسم‌های پیر بابا (نقش مثبت) و کوسه (نقش منفی) است. در این روایت، قرار است که پیر بابا پس از کنار زدن کوسه، قلب ناز خانم را به‌دست آورد و قهرمان داستان خیالی گیلک‌ها شود.
این نمایش قدیمی در موزه میراث روستایی گیلان، معمولاً از نیمه دوم تعطیلات نوروز برگزار می‌شود و ترکیب آن با لافندبازی و کشتی گیله‌مردی، جذاب خواهد شد. در بعضی از روایات قدیمی گیلان، نقشی با عنوان غول به‌جای کوسه بازی می‌کند و قصد دارد که مانع رسیدن پیر بابا به ناز خانم شود.
زمان مناسب و هزینه بازدید از موزه میراث روستایی گیلان
بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ گیلان می‌توانند همه‌روزه وارد موزه فرهنگ استان گیلان شوند. ساعات مجاز بازدید از این موزه، ۹ صبح تا ۱۶ عصر است و هزینه ورود به این مکان برای گردشگران ایرانی و خارجی متفاوت است.
طبق برنامه‌ریزی تیم مدیریتی موزه میراث فرهنگی برای گردشگران ایرانی ۵ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰ هزار تومان است. به مخاطبان دوجینجا پیشنهاد می‌کنیم بهترین زمان برای لذت بردن از فرهنگ و طبیعت گیلان، فصل‌های بهار و پاییز، به‌خصوص ماه‌های فروردین تا تیر و مهر است.
