دنیای سنتهای گیلانزمین وسیع و بیانتهاست. آنقدر که اگر نگاهی به آئینها و رسوم این سرزمین بیندازیم، متوجه خواهیم شد که هرچقدر بیشتر به عید نوروز نزدیک میشویم، تنوع این آئینها بیشتر هم میشود. رسم نوروزخوانی در گیلان، از جمله رسوم شیرین و دوستداشتنی است که از دوره قبل از ورود اسلام به منطقه طبرستان وجود داشته و هنوز هم رواج دارد.
با توجه به اینکه هر کدام از استانهای گلستان و مازندران و حتی بخشهایی از منطقه البرز رسم «نوروزخوانی» را زنده نگه داشتهاند، این رسم در بین گیلانیها طور دیگری جریان دارد. پس از مراسم شب چله و چهارشنبهسوری که هر سال در بین گیلانیها برگزار میشود، رسم سومی هم وجود دارد که این آئینها را تکمیل میکند. نوروزخوانی، همان ضلع سوم مثلث آئینهای نزدیک به سال نو است که در قدیم بهصورت جدیتر و حالا بهشکل نمایشی و با هدف خوشامدگویی به نوروز انجام میشود. در این مطلب از دوجینجا در مورد رسم نوروزخوانی بیشتر پرداختهایم.
نوروزخوانی در گیلان چه نوع رسمی است؟
نوروزخوانی، نوعی نمایش محلی، دستهجمعی، همراه با اجرای موسیقی و آواز، با هدف دادن خبر عید به همسایهها و آشنایان است.رسم نوروزخوانی، یکی از آیینهای باستانی «ایرانیان» است که هزاران سال از قدمت آن میگذرد و طبق گفته بعضیها، قدمت آن به دوره زرتشتیان بر میگردد. در استانهای شمالی دیگر در ایران، از این آیین با عنوانهایی مثل امامخوانی، بهارخوانی یا تعزیه بهاری هم یاد میشود.
طبق منابع تاریخی و فرهنگی، بعضی از نوروزخوانها (به کسی که نوروزخوانی میکند گفته میشود) با خواندن دعا و مدح ائمه اطهار، نوروزخوانی را انجام میدهند، البته بیشتر نوروزخوانها با خواندن شعرها و ترانههای شاد محلی، به استقبال همسایهها و آشنایان میروند. نوروزخوانی در گیلان، معمولاً با گروههای چند نفره انجام میشود. یکی از اعضای گروه نقاره و یکی طبل میزند، یکی میخواند و چند نفری هم میرقصند و «مُشتُلُق» میگیرند. در نوروزخوانی رسم است که به خانه دوستان و نزدیکان باید رفت و با خواندن شعر و ترانه، نزدیک شدن نوروز را تبریک گفت. نوروزخوانها معمولاً به خانه افرادی میروند که در خانهشان بیمار ندارند یا اخیراً کسی از خانوادهشان فوت نکرده است.
طبق یکی از رسمهای دیگر گیلانیها، اگر یکی از اعضای خانوادهشان اخیراً فوت کرده باشد، مراسم عید نوروز آن سال را برگزار نمیکنند. نوروزخوانها هم با توجه به همین رسم، به خانه افرادی که داغدار هستند، نمیروند تا حرمت مردههایشان حفظ شود.
نوروزخوانی در گیلان قبل از اسلام
نوروزخوانی، در ابتدا و در دوره قبل از اسلام برای بزرگداشت اهورامزدا، مدح شاهان و وصف زیبایی خیرهکننده بهار خوانده میشد. و بعدها با ورود اسلام به خطه طبرستان مخصوصاً گیلان، اشعار نوروزخوانی با مداحی و کمی تعزیه هم همراه شد تا بهجای اهورامزدا، امامان و معصومین، بزرگ داشته شوند. بههمین دلیل است که بعضیها به نوروزخوانی اصطلاحاً «تعزیه بهاری» هم گفته میشود.
در مورد تاریخچه نوروزخوانی، یک روس با نام «الکساندر خوتسکو»، کتابی نوشته است که در سال 1842 و در لندن به چاپ رسیده است. در این کتاب که در مورد فرهنگ و گوشهای شمالی ایران است، در مورد نوروزخوانی نکات مختلفی وجود دارد. یکی از نکات مهم این است که ریشه نوروزخوانی در همه استانهای شمال ایران است و به گیلان محدود نمیشود.
نوروزخوانها چگونه مراسمشان را اجرا میکنند؟
نوروزخوانها معمولاً همراه با گروه و دستهجمعی از روستایی به روستای دیگر یا از خانهای به خانه دیگر میروند. این افراد لباس محلی گیلان را به تن میکنند که شامل کلاه نمدی، جلیقه و کوله پشتی نمدی، شلوار، کفش محلی (گالش) و لوازم موسیقی مثل طبل و شیپور است.
اگر 2 تا 3 روز قبل از شروع عید نوروز امسال را در گیلان مخصوصاً در روستای آن حضور داشته باشید، مطمئناً این رسم را با چشمهایتان و از نزدیک خواهید دید. جالب است بدانید که نوروزخوانها در بیشتر مواقع، از گرفتن پول یا پاداش خودداری میکنند و این کار را از روی رسم و آیین انجام میدهند. البته صاحبخانهها هم از نوروزخوانی در گیلان استقبال میکنند و نوروزخوانها را دستخالی به بیرون نمیفرستند. صاحبخانهها معمولاً با دادن شیرینی، میوه، تخم مرغ و سایر خوردنیها از نوروزخوانها استقبال میکنند.
خواستگاه نوروزخوانی از البرز است
طبق اطلاعاتی که در کتاب ایرانشناس معروف روسی یعنی الکساندر خوتسکو نوشته شده است، خواستگاه نوروزخوانی قبل از گیلان و طبرستان، در رشتهکوه البرز بوده. نوروزخوانهای مناطق البرزی مثل سمنان و طالقان، در بعضی از مناطق نمیتوانستند پاداش یا انعام بگیرند و همین مسئله باعث شد تا به مناطق شمال کشور مهاجرت کنند. در آن دوره شغل نوروزخوانها همین بود و از این راه درآمد داشتند و امروزه، نوروزخوانی در گیلان بدون دریافت انعام انجام میشود.
نوروزخوانهای سمنانی و طالقانی مهاجر با یاد گرفتن زبان گیلکی و طبرستانی، نوروزوخوانی را در بین مردمان استانهای شمالی جا انداختند، همین مسئله باعث شد تا فرهنگ شفاهی و آیینهای موسیقایی مردم رشته کوه البرز به سواحل خزری و ارتفاعات گیلان هم برسد.
برای دیدن نوروزخوانی در گیلان کجا برویم؟
شیرینترین بخش نوروزخوانی در گیلان، تماشا و لمس کردن آن از نزدیک است. خبر خوب اینکه هنوز بسیاری از روستاهای گیلان چنین رسمی را هرساله بهخود میبینند و خبر بد اینکه در همه روستاها نمیتوانید چنین آیینی را ببینید.در حال حاضر، بسیاری از روستاهای توابع صومعهسرا از جمله سیاهدرویشان، روستاهای لاهیجان از جمله یوسفده، لیامان و کوهبنه، روستاهای ارتفاعات گیلان مثل اشکورات و ییلاق مریان، چنین آیینهایی را تجربه میکنند.
با استفاده از مطالبی که در وبسایت گردشگری دوجینجا وجود دارند، با مکانهای گردشگری و دیدنی گیلان و رشت زیبا آشنا شوید و عید امسال را در آنها سپری کنید. چه چیزی بهتر از اینکه نوروزخوانی در گیلان را امسال از نزدیک تماشا کنید و با دیدن آن لذت ببرید؟ نظراتتان را در مورد این آیین سنتی کامنت کنید و در صورت نیاز به مشاوره در مورد اینکه «عید امسال کجای گیلان برویم؟» با ما در ارتباط باشید!
